tổng quan về bệnh dái tháo đường

Đái tháo đường : Căn bệnh thế kỷ
Viết bởi Bs.Ngô Thế Phi | 03 Tháng 12 2009

Ba mươi năm trước, ai có thể hình dung ra rằng đái tháo đường týp 2, dạng đái tháo đường chiếm 90% số ca đái tháo đường trên toàn thế giới, ngày nay lại có thể trở thành đại dịch toàn cầu và là một mối đe dọa đối với sức khỏe con người và đối với nền kinh tế toàn cầu.

Đái tháo đường týp 2 xảy ra do sự tương tác của những yếu tố quy định thuộc về di truyền và môi trường,nhưng sự thay đổi nhanh chóng về tần số tích lũy (đặc biệt là trong những thập niên vừa qua) gợi ý tầm quan trọng lớn hơn của những yếu tố nguy cơ thuộc về môi trường.Mười năm trước, Tổ Chức Y Tế Thế Giới (WHO – World Health Organization) đưa ra một báo cáo, ước lượng số người trưởng thành trên toàn thế giới bị đái tháo đường là 135 triệu người vào năm 1995, với dự đoán con số này sẽ là 299 triệu người vào năm 2025.

Hiện nay chúng tôi tin rằng dự đoán sớm này vẫn còn đánh giá thấp tình hình thật sự. Xem các ước lượng gần đây nhất của tổ chức IDF – International Diabetes Federation, được công bố vào năm 2006,thì số ca đái tháo đường trên toàn thế giới tăng từ 246 triệu người vào năm 2007 lên đến 380 triệu người vào năm 2025


Trên cơ sở này, cần đặt lại vấn đề gia tăng gánh nặng của đái tháo đường và tác động xã hội của bệnh đối với cả các nước phát triển và đang phát triển. Ngày 21 tháng 12 năm 2006 là một ngày hết sức quan trọng đối với cộng đồng đái tháo đường toàn cầu.

Vào ngày này, Hội Đồng Liên Hiệp Quốc đã thông qua một nghị quyết thống nhất chung, tuyên bố đái tháo đường là một vấn đề sức khỏe cộng đồng quốc tế.

Đây là lần đầu tiên một bệnh không truyền nhiễm lại được xem là một vấn đề sức khỏe cộng đồng quốc tế, và đái tháo đường là bệnh thứ hai chỉ sau AIDS đạt đến tầm quan trọng như vậy. Hình 1 cũng minh họa những dự đoán thay đổi về số người bị đái tháo đường cho mỗi vùng. Rõ ràng là các vùng như Trung Đông, Châu Phi, Châu Á và Nam Mỹ sẽ thấy có sự gia tăng mạnh đến năm 2025, với phần lớn số ca gia tăng thuộc Ấn Độ và Trung Quốc (Bảng 1).Tác động của hiện đại hóa và toàn cầu hóa đối với tần suất mới mắc của đái tháo đường đặc biệt rõ rệt ở các quốc gia thuộc Châu Á.

Ở Trung Quốc, tần suất tích lũy của đái tháo đường tăng gấp 3 lần từ khoảng 1% vào năm 1980 đến 3.2%

DIỄNTIẾN DỊCH TỂ CỦA ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYPE 2

Về phương diện lịch sử, đại dịch đái tháo đường đã tiến triển trong một khoảng thời gian rất ngắn và điều này khiến cho các giới chức có thẩm quyền về y tế cộng đồng ở hầu hết quốc gia rơi vào tình trạng không chuẩn bị và không nhận biết. Tuy nhiên vào đầu những năm 1970, đã có dấu hiệu gợi ý đái tháo đường týp 2 sẽ trở thành dịch bệnh của thế kỷ 21 khi Bennett và cộng sự của ông báo cáo tần suất tích lũy bệnh đái tháo đường týp 2 cao đáng kinh ngạc ở người da đỏ PIMA, cao hơn nhiều so với bất kỳ báo cáo nào trước đó.

Không lâu sau đó, chúng tôi có báo cáo tần suất tích lũy đái tháo đường cao tương tự - tuy nhiên là tần suất cao nhất, cao hơn bất cứ quốc gia nào - ở Nauru, một quốc gia thuộc liên

bang Micronesia ở trung Thái Bình Dương,và sau đó là tần suất tích lũy cao ở các quốc gia Thái Bình Dương khác và ở đảo quốc Mauritius thuộc Ấn Độ Dương.

Tiếp theo sau đó, có nhiều báo cáo khác nêu bật tần suất tích lũy cao của đái tháo đường týp 2 trong các dân số khác, bao gồm người da đỏ Châu Mỹ, người Mỹ-Phi, người gốc Tây Ban Nha, và người Mễ-Mỹ ở Hoa Kỳ; những nhóm người bản địa ở Canada, Úc, và quần đảo Torres Strait; và ở những quốc gia nhiều dầu mỏ ở vùng Trung Đông.

Một nét nổi bật khác trong thay đổi dịch tễ của đái tháo đường trong những năm gần đây là sự gia tăng tần suất tích lũy của đái tháo đường týp 2 ở trẻ em và trẻ lớn. Ở một số quốc gia, tần suất chẩn đoán đái tháo đường týp 2 ở bệnh nhi đang vượt xa đái tháo đường týp 1.

CÁC BIẾN CHỨNG CỦA ĐÁI THÁO ĐƯỜNG: BỆNH THẬN DO ĐÁI THÁO ĐƯỜNG

Các biến chứng dài hạn của đái tháo đường týp 2 có gánh nặng bệnh suất và tử suất hết sức to lớn, và hầu hết bệnh nhân đái tháo đường týp 2 sẽ chết sớm do biến cố tim mạch.

Dưới đây, chúng tôi sẽ bàn luận chi tiết hơn về một trong những biến chứng nghiêm trọng nhất là bệnh thận do đái tháo đường, một biến chứng buộc phải trả giá cao cả về nhân mạng và kinh tế.

Tần suất tích lũy cao của bệnh thận mạn tính trong đái tháo đường týp 2 và hậu quả khốc liệt của bệnh (tử vong hoặc lọc thận) thường vẫn chưa được đánh giá đầy đủ.Những thông số lâm sàng chính của bệnh thận do đái tháo đường là đạm niệu và/hoặc giảm độ lọc cầu thận (GFR). Đạm niệu là một dấu ấn về độ trầm trọng của bệnh, là yếu tố tiên đoán tiến triển của bệnh, và là yếu tố hướng dẫn cho hiệu quả của điều trị,và cũng là một yếu tố nguy cơ độc lập đối với các biến chứng tim mạch. Ở cả các nước phát triển và đang phát triển, hiện nay bệnh thận do đái tháo đường là nguyên nhân hàng đầu của bệnh thận giai đoạn cuối.

Một nghiên cứu toàn cầu gần đây (tiến hành ở 33 quốc gia), gồm 24,151 bệnh nhân có đái tháo đường týp 2 và tăng huyết áp, cho thấy 30% - 50% có bằng chứng tổn thương thận với đạm niệu và/hoặc giảm độ lọc cầu thận. Ngoài ra, một khảo sát gần đây về đái tháo đường týp 2 và tăng huyết áp ở 10 nước Châu Á cho thấy tần suất mới mắc của đạm niệu đại thể là 23.5% và tần suất mới mắc của vi đạm niệu là 48.5%.

Tần suất tích lũy của bệnh thận mạn tính ở các bệnh nhân người Úc có đái tháo đường týp 2 trong môi trường thực hành đa khoa tổng quát mới được đánh giá gần đây qua nghiên cứu National Evaluation of the Frequency of Renal impairment cO-existing with Non-insulin dependent diabetes mellitus (NEFRON).

Có một nửa số bệnh nhân có bệnh thận mạn tính (được định nghĩa là GFR < 60 ml/phút hoặc đạm niệu vi thể/đại thể): 23% có GFR thấp, 35% có đạm niệu, và 10% có cả hai tình trạng trên. Khi số người bị đái tháo đường trên toàn thế giới tăng lên thì số bệnh nhân có bệnh thận do đái tháo đường cũng sẽ tăng lên, dẫn đến gia tăng số bệnh nhân cần lọc thận do bệnh thận giai đoạn cuối, khuynh hướng này đã trở nên rõ ràng trong vòng 25 năm qua.

Hiện nay, 32% số bệnh nhân mới của chương trình lọc thận có nguyên nhân là bệnh thận do đái tháo đường. Ngoài ra, bệnh thận do đái tháo đường chiếm 44% số bệnh nhân bệnh thận giai đoạn cuối tại Hoa Kỳ, 38% tại Hồng Kông, và 20% tại Pháp.

Thời gian sống của bệnh nhân có bệnh thận do đái tháo đường giảm đi; đa số bệnh nhân có bệnh thận do đái tháo đường với đạm niệu tử vong vì nguyên nhân tim mạch trước khi xảy ra bệnh thận giai đoạn cuối. Ngoài ra, bệnh nhân đái tháo đường phải lọc thận có thời gian sống còn giảm hơn so với bệnh nhân lọc thận không có đái tháo đường.

Do đó, ngăn ngừa bệnh thận do đái tháo đường là một mục tiêu quan trọng trong thực hành lâm sàng. Phòng ngừa nguyên phát bằng cách giảm tần suất mới mắc của đái tháo đường là điều chính yếu. Phòng ngừa thứ phát với điều trị kiểm soát tốt đường huyết và tăng huyết áp (tức là giảm mỡ/máu, ức chế hệ renin-angiotensin-aldosterone) là điều rất được khuyến cáo. Tuy nhiên, điều không may là phòng ngừa thứ phát không được thực hiện tốt trong thực hành lâm sàng. Một tổng quan hồi cứu gần đây, xem xét hồ sơ y khoa của 4814 bệnh nhân đái tháo đường tại Hoa Kỳ trong hệ thống chăm sóc y tế có quản lý cho thấy có 2/3 số bệnh nhân có huyết áp chưa được kiểm soát, và trong số bệnh nhân có bệnh thận do đái tháo đường, có 1/3 số bệnh nhân không đang dùng thuốc ức chế men chuyển hoặc thuốc ức chế thụ thể angiotensin. Ngoài ra, nghiên cứu Action in Diabetes and Vascular Disease: Preterax and Diamicron Modi‑ed Release Controlled Evaluation ADVANCE mới được công bố gần đây, gồm hơn 11000 bệnh nhân đái tháo đường đã chứng minh tác dụng bảo vệ thận có ý nghĩa của chế độ điều trị giảm đường huyết tích cực bằng Gliclazide MR (dạng bào chế phóng thích duy trì). Chiến lược này giúp làm giảm 21% nguy cơ tương đối xảy ra bệnh thận mới mắc hoặc nặng lên (p = 0.006). Hơn nữa, Gliclazide MR phối hợp với thuốc phối hợp liều cố định perindopril và indapamide giúp làm giảm hơn nữa nguy cơ tương đối này đến 33% (p = 0.005). Đối với các chuyên gia đái tháo đường thì những kết quả này đã làm thay đổi viễn cảnh của điều trị bệnh thận do đái tháo đường týp 2. Có thể phòng ngừa thứ phát bệnh tim mạch thông qua tiếp cận kiểm soát đa yếu tố nguy cơ, như đã được chứng minh trong nghiên cứu Steno 2 và tiếp cận này đặc biệt hiệu quả nếu có thể nhận dạng ra các bệnh nhân có nguy cơ xảy ra các biến cố tim mạch, như đã được chứng minh qua nghiên cứu Feno‑brate Intervention and Event Lowering in Diabetes (FIELD).

KẾT LUẬN

Trong những năm sắp đến, đái tháo đường là mối đe dọa sức khỏe cộng đồng đang tăng lên ở các nước phát triển và đang phát triển. Nếu không có những can thiệp đái tháo đường hiệu quả với chi phí chấp nhận được thì tần suất của cả biến chứng mạch máu nhỏ và mạch máu lớn sẽ tăng lên trên quy mô toàn cầu. Tác động chính sẽ xảy ra ở các nhóm người thiểu số yếm thế và các nước đang phát triển. Do đó, ngăn ngừa đái tháo đường và các biến chứng của bệnh là yếu tố tối quan trọng trong các chiến lược y tế cộng đồng trong tương lai ở tất cả các nước. Những phát hiện gần đây từ những thử nghiệm lâm sàng lớn về bệnh suất và tử suất như ADVANCE đã chứng minh tính khả thi của một lối tiếp cận điều trị thực dụng để ngăn ngừa bệnh thận do đái tháo đường. Có thể ngăn ngừa các biến chứng mạch máu lớn của đái tháo đường qua tiếp cận kiểm soát đa yếu tố nguy cơ nhằm vào tất cả những yếu tố nguy cơ có thể thay đổi được, bao gồm mức đường huyết, mức mỡ/máu, và huyết áp. Nay đúng là thời điểm thích hợp để thực hành chiến lược tiếp cận phòng ngừamới để giải quyết bệnh đái tháo đường và béo phì – và các biến chứng của bệnh – dựa vào can thiệp thay đổi lối sống sớm và sử dụng rất tích cực các biện pháp điều trị.

TUYÊN BỐ

Dữ liệu báo cáo trong hình 2 do Chương Trình Ghép và Lọc Thận của Úc và Tân Tây Lan cung cấp (Australia and New Zealand Dialysis and Transplant Registry). Sự diễn giải và báo cáo những dữ liệu này là trách nhiệm của các tác giả và không được xem dưới bất kỳ hình thức nào là các chính sách chính thức hoặc là sự diễn giải của tổ chức Chương Trình Ghép và Lọc Thận của Úc và Tân Tây Lan.

(Tài liệu do Servier Laboratoires cung cấp )